“Hồn thơ Xuân Diệu là nguồn sống dào dạt chưa từng thấy ở chốn nước non lặng lẽ này. Xuân Diệu say đắm tình yêu, say đắm cảnh trời, sống vội vàng, sống cuống quýt. Khi vui cũng như khi buồn, người đều nồng nàn tha thiết”. (Trích “Thi nhân Việt Nam”)
Không phải tự dưng mà nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã dành cho Xuân Diệu những lời bình phẩm sâu sắc ấy. Quả thực, Xuân Diệu là “nhà thơ mới nhất trong nhà thơ mới”, dù là trong đời thực hay trong những tác phẩm thơ của mình, Xuân Diệu luôn thể hiện một thái độ sống nồng nàn, thiết tha, rạo rực. Và “Vội vàng” chính là một tác phẩm thể hiện trọn vẹn nhất những cung bậc cảm xúc ấy của người thi nhân có phần “lạ lùng” này.
Mở đầu “Vội vàng” là bốn câu thơ ngũ ngôn thể hiện một ước muốn lạ thường và cảm xúc vui tươi trước thiên nhiên mùa xuân căng tràn nhựa sống.
Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.
Trong sự xúc động đến cuồng nhiệt, tác giả đã nảy ra những ý nghĩ thật táo bạo, vừa muốn “tắt nắng”, vừa muốn “buộc gió”. Những sự vật vô hình nhưng qua cách dùng từ của tác giả khiến người đọc cảm giác như có thể sờ nắm, cảm nhận “nắng, gió” ngay trong tầm tay.
Bên canh đó, việc sử dụng nghệ thuật điệp từ “tôi muốn” kết hợp cùng các động từ mạnh đã rất thành công trong việc thể hiện niềm đam mê mãnh liệt và khát khao níu giữ thời gian, thiên nhiên vạn vật. Ẩn sâu trong khát vọng ngông cuồng ấy lại là một tình yêu cuộc sống đến thiết tha, khắc khoải..
Bằng đôi mắt của “kẻ si tình” cùng với tình yêu thiên nhiên mãnh liệt, Xuân Diệu đã phác họa bức tranh thiên nhiên tươi sáng, căng tràn nhựa xuân.
“Của ong bướm này đây tuần tháng mật
Này đây hoa của đồng nội xanh rì
Này đây lá của cành tơ phơ phất
Của yến anh này đây khúc tình si
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi
Mỗi sáng sớm, thần Vui hằng gõ cửa
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần”
Chỉ bằng vài ý thơ mà một bức tranh thiên nhiên sống động hiện ra ngập tràn màu sắc, âm thanh và cả những chuyển động nhẹ nhàng, tinh tế bên trong vạn vật.
Điệp ngữ “này đây” không chỉ có tác dụng về mặt nghệ thuật, tạo ra âm vần cho lời thơ mà còn rất khéo léo gợi ra sự háo hức, rạo rực của người thi sĩ khi giới thiệu về vẻ đẹp nơi trần gian.
Cái hay của thi sĩ Xuân Diệu đó là biến những hình ảnh quen thuộc trong đời sống hàng ngày như ong bướm, hoa cỏ, đồng nội, cành tơ, yến anh, ánh sáng trở nên tươi sáng, hấp dẫn như cảnh sắc nơi thiên đường.
Hình ảnh so sánh đầy sáng tạo, gợi cảm “Tháng giêng ngon như một cặp môi gần” đã thể hiện góc nhìn đầy mới mẻ, sáng tạo của Xuân Diệu khi lấy chuẩn mực cái đẹp của con người để miêu tả cảnh sắc của thiên nhiên.
Càng yêu cuộc sống tha thiết Xuân Diệu lại càng cố gắng tận hưởng cuộc sống một cách vội vàng và cuồng nhiệt. Ông cũng thể hiện sự lo âu, tiếc nuối khi cuộc đời là vô hạn nhưng đời người lại có hạn. Làm sao có thể níu kéo được thanh xuân? Làm sao có thể tận hưởng trọn vẹn cuộc đời?
“Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa:
Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.
Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.
Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian,
Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu tuổi trở chẳng hai lần thắm lại
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Mùi tháng, năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông, núi vẫn than thầm tiễn biệt…
Cơn gió xinh thì thào trong lá biếc,
Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?
Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,
Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?
Chẳng bao giờ, ôi! Chẳng bao giờ nữa…”
“Xuân đang tới nghĩa là xuân đang qua” câu thơ nghe qua tưởng chừng như vô lý nhưng lại rất chuẩn xác, chứa đựng quan điểm nhân sinh của chính tác giả. Mỗi khi mùa xuân của thiên nhiên đến cũng là lúc tuổi thanh xuân của con người mất đi.
Sự nhạy bén của người thi sĩ được thể hiện ở chỗ, ông có thể nhìn thấy những dấu hiệu tàn phai của sự sống ngay lúc còn đang tươi xanh mơn mởn. Xuân đang tươi non, nở rộ đấy nhưng chính trong vẻ đẹp xanh tươi ấy lại là mầm mống của sự tàn phai, lụi tàn “Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua”, và tuổi trẻ cũng vậy, một khi trôi qua sẽ không bao giờ quay trở lại “Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất”.
Chính vì tuổi trẻ tươi đẹp nhưng có thời hạn, vậy nên để có thể tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của sự sống, của tình yêu, của cuộc đời người, Xuân Diệu đã chủ trương sống “vội vàng”:
“Ta muốn ôm
Cả sự sống bắt đầu mơn mởn
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng”
Bằng việc sử dụng hàng loạt những động từ mạnh như “Ôm, riết, thâu”, nhà thơ Xuân Diệu đã thể hiện khát khao được chiếm lĩnh những vẻ đẹp tươi non, xuân sắc nhất.
Câu thơ kết bài tràn đầy cảm xúc “Hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi” vừa gợi cảm giàu sức liên tưởng vừa thể hiện khát khao mãnh liệt muốn chiếm lĩnh để tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp của trần gian.
“Vội vàng” là một trong những tác phẩm mang đậm dấu ấn thơ Xuân Diệu. Bài thơ vừa thể hiện tình yêu tha thiết với cuộc đời vừa khéo léo lồng ghéo những quan niệm sống, triết lí sống đầy ý nghĩa. Thật không quá khi nhận định rằng, “Vội vàng” là bài thơ trữ tình có thể làm xao xuyến trái tim độc giả bao thế hệ.
